Na finał 22. INTERPRETACJI zaprezentowany zostanie spektakl „Underground Girls” w reżyserii Jakuba Skrzywanka z Teatru Ilkhom im. Marka Weila z Taszkientu w Uzbekistanie. 

Dawno, dawno temu, w odległej krainie, nadszedł dla kobiet koniec świata. Oto ich historia, ich siła, ich walka o przetrwanie i ich ból. „Underground Girls” to eksploracja wolności i ucisku.

Sztuka powstała w oparciu o:

-Książkę szwedzkiej dziennikarki Jenny Nordberg „Underground Girls of Kabul: In Search of Hidden Resistance in Afghanistan” z 2014 roku. Opowiada ona o praktyce „bacha posh”, co oznacza „ubrana jak chłopiec”. W niektórych afgańskich rodzinach, w których nie urodzili się synowie, praktykuje się sytuację, w której dziewczynki – przed okresem dojrzewania – są ubierane i wychowywane jak chłopcy. Książka opowiada o tym, jak dużą presję społeczeństwo wywiera na kobiety, aby urodziły chłopca, jak różni się wychowanie synów i córek oraz jakie przywileje można uzyskać, ubierając się jak chłopiec.

-Wywiady z afgańskimi kobietami i uchodźcami na temat wydarzeń po dojściu talibów do władzy. Wywiady zostały zebrane przez zespół produkcyjny teatru w marcu 2022 roku. Naoczni świadkowie wydarzeń z sierpnia 2021 roku, którym udało się wyjechać do Uzbekistanu, USA, Kanady, Polski, a także ci, którzy pozostali w Afganistanie, rozmawiali z reżyserem pod warunkiem zachowania anonimowości.

-Historie z Centrum Rehabilitacji Społecznej dla Kobiet Rakhmdillik w Samarkandzie. Kobiety podzieliły się z ekipą produkcyjną historiami przemocy domowej, naruszania ich praw i wolności w Uzbekistanie.

Sztuka “Underground Girls” stara się odpowiedzieć na pytania: Dlaczego społeczeństwo preferuje mężczyzn? Dlaczego wciąż tak trudno nam przyznać, że kobiety i mężczyźni mogą być równi? Projekt bada katastrofalne skutki pozbawienia kobiet wolności. Dziś próbują one walczyć o podstawowe prawa człowieka, o wolność bycia niezależnymi i wykształconymi kobietami. O możliwość decydowania o własnym losie. Spektakl jest próbą oddania głosu tym, których krzyku nie chcemy jeszcze słyszeć.

MEDIA O SPEKTAKLU:

O samym spektaklu z Taszkientu było głośno już w zeszłym (czyli w 2022 roku – przyp. red.) roku, kiedy to dzień przed premierą „Underground Girls” przedstawiciele uzbeckich służb oraz uzbrojeni żołnierze weszli do The Ilkhom Theatre of Mark Weil, próbując wymusić odwołanie premiery przedstawienia opartego na reportażach o sytuacji Afganek. W oświadczeniu służb napisano: „Pokazanie społeczeństwu sytuacji społecznej, religijnej i politycznej w Afganistanie na podstawie światopoglądu zachodniego, potępienie wartości i tradycji narodowych i religijnych może negatywnie wpłynąć na stabilne stosunki pomiędzy narodami uzbeckim i afgańskim oraz ich dwustronne stosunki państwowe”. Premiera odbyła się dopiero po interwencji zaangażowanego w projekt przedstawicielstwa Unii Europejskiej w Ministerstwie Sprawiedliwości Uzbekistanu. A także odważnej decyzji aktorek, by mimo wszystko wystawić spektakl. (…)

Jakub Skrzywanek tworzy portret zbiorowy kobiet żyjących w skrajnie patriarchalnym społeczeństwie, gdzie główną zasadą jest segregacja płciowa oraz utowarowienie kobiecego ciała. To szczególnie widoczne w scenie, w której ubrane w ślubne stroje aktorki zachwalają przed publicznością swoje atuty jako potencjalnych żon. Najwyżej ceniona jest uległość, brak własnego zdania i gotowość do służenia mężowi. Reżyser, zamiast skupiać się na konkretnych jednostkach, w luźno powiązanych ze sobą scenach opisuje ogólną sytuację kobiet w Afganistanie, pozbawioną niuansów. To największa różnica w porównaniu z reportażem Jenny Nordberg, gdzie główną rolę odgrywają silne kobiety działające w opozycji do panujących stosunków społeczno-politycznych w Afganistanie. W adaptacji przesuwają się więc akcenty i znaczenia. Na scenie nieco brakuje ukazania potencjału buntu i oporu wobec tego systemu. Widoczny jest on jedynie w ironii, dowcipie oraz kobiecych marzeniach przeciwstawianych opowieściom o przemocy. (…)

Przedstawienie powstało już po sierpniu 2021 roku, kiedy to talibowie przejęli władzę w Afganistanie. Opowieść o tych wydarzeniach opiera się na przeprowadzonych na potrzeby spektaklu wywiadach z uchodźczyniami oraz osobami, które nie opuściły kraju. Na scenie słyszymy historię o zmianie, strachu po wejściu talibów do miasta i próbach udanej lub nieudanej ucieczki. W jednej z ostatnich scen spektaklu po dwóch stronach ogrodzenia stają Afganka chcąca przekroczyć granicę i kobieta ubrana na europejską modłę, której strach nie pozwala przeprowadzić nowo przybyłej, pomimo jej poruszającej opowieści. Ta historia nie ma happy endu, zastępuje go polityczno-społeczna katastrofa.

Katarzyna Niedurny, „Dwutygodnik”

Tę satyrę na patriarchat Skrzywanek zrobił z nowojorsko-irlandzką dramaturżką Emily Reily i polską choreografką Agnieszką Kryst. Wyidealizowaną wizję romantycznego związku pokazuje się tu, inscenizując w olbrzymich maskach-głowach główny wątek z filmowego „Titanica”. W ten sposób twórcy pokazują, jak nieadekwatne wobec realiów Azji Środkowej są wizje miłości dominujące w globalnej anglosaskiej popkulturze. Ten zabieg można odczytać zarazem jako kpinę z zachodnich artystów pracujących w obcych dla siebie realiach – czyli z samych siebie. Zarazem sam „Titanic” był ponoć np. w Afganistanie filmem kultowym – bohaterka Kate Winslet ucieka przecież z aranżowanego małżeństwa!

Widzowie muszą się tu też konfrontować ze scenami drastycznymi – to przede wszystkim powracające odgłosy przemocy domowej, dochodzące w nieoczekiwanych momentach jakby zza ściany.

A propos Afganistanu, spektakl „Underground Girls” odnosi się także do sytuacji do tego graniczącego z Uzbekistanem państwa. Lecą papierowe strzępy – trzeba podrzeć uniwersytecki dyplom, zaświadczenia o stypendiach, prawo jazdy, zatrzeć ślady, że brało się kiedyś udział w wyborach, najlepiej, że w ogóle umie się czytać i pisać. Szybko uciec do domu i zmienić gdzieś krótką sukienkę na nikab. To pierwsze chwile, gdy wiadomo już, że w mieście znów rządzą talibowie.

Jednym z zarzutów, które stawiano spektaklowi Skrzywanka, było właśnie szkodzenie stosunkom afgańsko-uzbeckim. W Uzbekistanie przebywa ponad 10 tysięcy uchodźców i uchodźczyń z Afganistanu. To z nimi m.in. rozmawiali twórcy przedstawienia, które po początkowych kłopotach jest regularnie grane (…)

Witold Mrozek, „Gazeta Wyborcza”

Występują:

Honorowa Artystka Republiki Uzbekistanu Olga Volodina
Julia Plakida
Natalia Li
Klara Nafikova
Nigina Dzhabbarova
Zilola Pulatova
Elina Klimova
Klavdiya Bezmaternykh

Reżyseria: Jakub Skrzywanek
Scenariusz: Emily Reilly
Artysta: Aleksandr Provalinsky
Choreografia: Agnieszka Kryst
Kompozytor i realizator dźwięku projektu – Marat Maksudi
Produkcja: Irina Bharat
Szycie kostiumów: Denis Tomilin
Zastępca dyrektora: Marlene Gibel
Tłumaczenie: Irina Bharat, Jan Dobrynin
Nagranie plików audio: Zulfiya Raimkulova, Umid Rakhataliev

Premiera: 10 i 11 września 2022 roku.